Deprem Derzleri ve Çekiçleme Etkisinin Kentsel Dönüşüm Projeleri ile Yapı Stokları Kapsamında Değerlendirilmesi

Abstract

Türkiye’de son yıllarda özellikle birinci derece deprem bölgesi olan şehirler başta olmak üzere bir çok şehirde kentsel dönüşüm projeleri gerçekleştirilmektedir. Kentsel dönüşüm projelerinin uygulanmasında ki başlıca etmen kullanım ömrünü tamamlamış olan yapılar ve çarpık kentleşme sorunsalıdır. Kentsel dönüşüm projelerinin hızla hayata geçirilmesi beklenen İstanbul depremine de hazırlık olarak bazı kaynaklarda ifade edilmektedir. İstanbul’da yapılar genellikle bitişik nizam şeklinde konumlandırılır. Yapının, komşu yapı ile bağımsız çalışabilmesi için deprem derzleri TBDY 2018’de “4.9.3.1 ve 4.9.3.2’ye göre elverişsiz bir sonuç elde edilmedikçe derz boşlukları, her bir kat için komşu blok veya binalarda elde edilen yerdeğiştirmelerin karelerinin toplamının karekökü ile tanımlanan α katsayısının çarpımı sonucu çıkan değerden az olmamak” koşulu bulunmaktadır. Aynı zamanda “mevcut eski  bina için hesap yapılmasının mümkün olmaması durumunda eski binanın yerdeğiştirmeleri,  yeni bina için aynı katlarda hesaplanan değerlerden daha küçük alınmayacaktır.” ifadesi ile her iki yapı içinde deprem derzlerinin hesaplanarak deprem sırasında binaların bağımsız salınım göstermeleri beklenmektedir. Çalışmamıza konu olan problem yeni ve eski yapıların bitişik nizam olarak yapılması, komşu yapıların veya yapı bloklarının kat döşemelerinin farklı seviyelerde olması, gerekli deprem derzlerinin bırakılmaması ve olası bir deprem yada yapı hareketinde gerçekleşebilecek olan çekiçleme etkisi nedeniyle yapı hasar durumunun değerlendirilmesidir. Çalışmamızda çekiçleme etkisi literatür ile desteklenerek, Sap2000 programında farklı kat yüksekliklerine sahip 3-6-9 katlı yapılar ZB zemin sınıfında bitişik nizam olarak modellenmiş ve sonuçların doğruluğu için tek doğrultuda 11 farklı gerçek depremler zaman tanım alanında yapıya etki ettirilmiştir. Çalışmanın sonucunda modelleme sırasında hesaplanan derz mesafelerinin aşıldığı ve çekiçleme etkisini ivmelendirdiği görülmüştür. Çekiçleme etkisinin önüne geçebilmek için derz mesafelerinin dinamik analiz metodları ile ayrı incelenmesinin önemli olduğu sonucuna varılmıştır.