Çoklu Kurumsal Mantıkların İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamalarına Etkisi Üzerine Bir Alan Araştırması

Abstract

Yeni kurumsal kuram 1970’lerin sonundan bu yana örgüt ve yönetim araştırmalarında yeni bir paradigmanın habercisi olmuştur. Organizasyonların meşruiyet elde etmek ve kaynaklara erişim amacıyla içinde bulundukları kurumsal çevrenin taleplerini yerine getirmek durumunda oldukları savıyla ortaya çıkan kuramın iddiaları çeşitli görgül araştırmalarla da desteklenmiştir. 1990’ların başında ise iktisat, işletme ve siyaset bilimi gibi farklı disiplinlerdeki yeni kurumsal kurama eleştiriler getiren ve bu kuramların toplumsal bağlamı ihmal ettiğini ileri süren kurumsal mantık(lar) yaklaşımı ortaya atılmıştır. Bu yaklaşıma göre modern kapitalist Batı toplumu devlet, demokrasi, aile, piyasa ve din olmak üzere beş temel kurumsal mantıktan oluşmaktadır ve farklı disiplinlerdeki yeni kurumsal kuram çalışmaları bu mantıkların örgütsel ve bireysel aktörlere yönelttikleri çelişki taleplerin etkilerini ve sonuçlarını yeterince irdelemiştir. Örgüt ve yönetim araştırmaları kurumsal mantıklar yaklaşımının savlarını farklı örgütsel alanlarda test etmiş ve önemli bulgulara ulaşmışlardır. Bununla birlikte çoklu kurumsal mantıklardan gelen taleplere örgütlerin verdikleri yanıtların çeşitliliği ve din ve aile gibi daha soyut mantıkların etkileri üzerine çalışmalar görece nadirdir. Bu çalışmada, piyasa ve din mantıklarının, dindar-muhafazakâr bir sermaye sahibi tarafından kurulan ve işletilen bir firmaya yönelttikleri çelişkili taleplerin, örgütün insan kaynakları uygulamalarında ne şekilde kendini gösterdiği ortaya konmaktadır. Araştırma verilerinin toplanmasında ve analizinde örnek olay yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verileri, dindar-muhafazakâr sermayeyi temsil etmesi açısından MÜSİAD üyesi bir işveren ile yapılan derinlemesine görüşmeler vasıtasıyla toplanmıştır. Araştırma bulguları firmanın insan kaynakları uygulamaları üzerinde her iki mantığın da söz sahibi olmak için bir güç mücadelesi sürdürdüğünü, dindar-muhafazakâr mantığın personel seçimi ve işe alım sürecinde etkili olduğunu göstermektedir. Öte yandan fazla mesailer, ücret yönetimi, endüstri ilişkileri ve örgütsel iletişim gibi hususlarda piyasa mantığı hâkim görünmektedir. Araştırma bulgularının mevcut yazında önemli ölçüde ihmal edilen din mantığının örgütsel süreçlere hâkimiyetini göstermesi ve örgütlerdeki mantıksal çeşitliliği yansıtması bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.