Yapay Zekanın Kullanım Alanları ve Etik Sorunlar
Abstract views: 661
/ 
PDF downloads: 261
DOI:
https://doi.org/10.59287/ijanser.1523Keywords:
Yapay Zeka, Etik, Yapay Zeka Teknolojileri, Etik Kuramlar, Yapay Zekanın SorunlarıAbstract
Günlük yaşamımızda sıkça karşımıza çıkan yapay zeka teknolojisi, bir sistemin veya bir makinenin düşünme, öğrenme, iletişim kurma gibi zeki davranışları sergilemesi olarak tanımlanabilir. Bu teknoloji sağlık, ulaşım, eğitim, turizm, iletişim, hukuk, savunma sanayi, bankacılık, eğlence, e-ticaret, müşteri hizmetleri, siber güvenlik, dil çeviri sistemleri, reklam ve pazarlama, tarım ve hayvancılık gibi birçok farklı alanda yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapay zeka, bu alanlarda insan zekâsına özgü olan düşünme, plan yapma, fikir sahibi olma, karar verme gibi bir dizi karmaşık zekâ işlevini gerçekleştirebilmektedir. Bu nedenle, günümüzde kullanılan yapay zeka sistemlerinin insan gibi davranışlar sergileme eğiliminde olmasının sonucunda bazı sorunların ortaya çıkması olağandır. Bu sorunların ortaya çıkmaması için yapay zeka teknolojisinin uyması gereken bazı etik konular ve etik kuramlar vardır. Bu kuramlara uyan bir yapay zeka modelinin kendisi ve çevre grubu içerisinde de başarılı olması olağandır. Bu doğrultuda yapay zeka sisteminin başarılı olma olasılığının artırılması, yapay zekada ahlaki değerlere önem gösterilmesi, yapay zeka sistemlerinde etik kuramlara uyarak güvenliğin artırılması gibi konulara istinaden literatürde bulunan çok sayıda materyal ve bilgiler ışığında bu çalışma hazırlanmıştır. Çalışmada etik açıdan güvenli yapay zeka tabanlı sistemlerin geliştirilmesi ve kullanılması konusunda araştırmacılara, profesyonellere, bu alanda çalışan kişilere, öğrencilere ve topluma önemli öneriler sunmaktadır. Yapay zekanın potansiyel riskleri ve etik sorunları hakkında farkındalık yaratma konusunu da vurgulamaktadır.
Downloads
References
M. Doğan, “Yapay Zekâ ve Özgür İrade: Yapay Özgür İradenin İmkânı,” TRT Akademi Dergisi, vol. 6, no. 13, pp. 788-811, 2021.
B. Karabulut, “Yapay Zeka Bağlamında Yaratıcılık ve Görsel Tasarımın Geleceği,” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 20,, no. 79, pp. 1516 - 1539, 2021.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi. [Online]. Available: https://cbddo.gov.tr/sss/yapay-zeka/ .
M. Küçükvardar, A. Aslan ve S. Bayrakçı, “Yapay Zekâ ve Etik Üzerine Bir Araştırma,” ATLAS JournalInternational Refereed Journal On Social Sciences, vol. 6, no. 36, pp. 1065-1077, 2020.
(2023) GTECH. [Online]. Available: https://www.gtech.com.tr/yapay-zeka-nedir-yapayzeka-hakkinda-bilmeniz-gerekenler/ .
B. Onan, “Beynin Bilişsel İşlevleri Üzerine Yapılan Araştırmalar ve Ana Dili Eğitimine Yansımaları,” Türklük Bilimi Araştırmaları, no. 27, pp. 521-561, 2010.
B. D. Özcan ve M. Doğan, “Yapay Zekânın Denetim ve Kontrolü İçin Bütünleşik Yapay Zekâ Mantıksal Çerçevesi,” Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, vol. 57, no. 4, pp. 3160-3175, 2022.
F. Sarı, “Cahit Arf’in “Makine Düşünebilir mi ve Nasıl Düşünebilir?” Adlı Makalesi Üzerine Bir Çalışma,” TRT Akademi Dergisi, vol. 6, no. 13, pp. 812-833, 2021.
G. Halidi, “Yapay Zeka Etiği Tartışmaları için Bazı Tarihsel-Kavramsal Önbilgiler,” Türkiye Biyoetik Dergisi, vol. 9, no. 4, pp. 155-163, 2022.
G. Öztürk Dilek, “Yapay Zihin Problemine Felsefi Bir Bakış,” Philosophy M.S. thesis, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2020.
Ş. E. Aydın, “Yapay Zekâ Teknolojisi (Yapay Zekâların Dünü Bugünü Yarını),” İşletme ve Teknoloji, M.S. thesis, Çukurova Üniversitesi, Adana, Türkiye, 2017.
M. Şeker, Y. Bulduklu, C. Korkut ve M. Doğrul Ed., Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği. Ankara, Türkiye: Türkiye Bilimler Akademisi, 2020, 1. Baskı.
S. Dick, “Artificial Intelligence,” Harvard Data Science Review, no. 1.1, pp. 1-9, 2019.
H. Pirim, “Yapay Zeka,” Yaşar Üniversitesi EDergisi, vol. 1, no. 1, pp. 81-93, 2006.
K. Arslan, “Eğitimde Yapay Zeka ve Uygulamaları,” Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, vol. 11, no. 1, pp. 71-88, 2020.
M. Kocaoğlu ve S. Usta Ed., KURUMSAL BİLGİ YÖNETİMİ Teknolojik Eğilimler. İstanbul, Türkiye: Eğitim Yayınevi, 2021, 1. Baskı.
S. Kaeree, “Remotely Controllable Robot Desıgn and Implementatıon Wıth Androıd Mobıle Phone Applıcatıon,” Elektrik ve Elektronik Mühendisliği, M.S. thesis, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2017.
Ü. Çakıroğlu,, "Türkçe Aritmetik Problemlerin Bilgisayarla Çözümü", İçerisinde, Proc. ELECO2016, 2016, makale, s. 7.
J. Weizenbaum, “ELIZA—a computer program for the study of natural language communication between man and machine,”Communications of the ACM, vol. 9, no. 1, pp. 36-45, 1966.
B. Kuipers, E. A. Feigenbaum, P. E. Hart, and N. J. Nilsson, “Shakey: From Conception to History”, AIMag, vol. 38, no. 1, pp. 88-103, 2017.
M. A. Tüysüz, “Doğal Dillerin Anabilimsel (Semantik) İncelemesi,” Bilgisayar Mühendisliği, M.S. thesis, Trakya Üniversitesi, Edirne, Türkiye,
S. Hashimoto et al., “Humanoid Robots in Waseda University—Hadaly-2 and WABIAN,” Autonomous Robots, vol. 12, no. 1, pp. 25-38, 2002.
J. J. Sviokla, “An Examination of the Impact of Expert Systems on the Firm: The Case of XCON,” MIS Quarterly, vol. 14, no. 2, pp. 127-140, 1990.
Ş. Balcı, “Türk Sinemasında Robotlar,” sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, vol. 12, no. 2, pp. 259-291, 2021.
S. Hecker, “Vision And Data Driven Methods For Automotive Challenges: From End-To-End Driving To Curve Warning Systems,” Computer Engineering, Ph.D. thesis, ETH Zurich, Zurich, Switzerland, 2020.
Y. Kuruca, M. Üstüner ve I. Şimşek, “Dijital Pazarlamada Yapay Zekâ Kullanımı: Sohbet Robotu (Chatbot),” Medya ve Kültür, vol. 2, no. 1, pp. 88 -113, 2022.
E. Yazar, “Uluslararası Hukukta Yapay Zekâ Teknolojisi,” Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, vol. 6, no. 2, pp. 537-553, 2023.
M. Campbell, A. J. Hoane Jr., and F. Hsu, “Deep Blue,” Artificial Intelligence, vol. 134, no. 1-2, pp. 57-83, 2002.
B. Ege, “ASIMO İlk İnsansı Robot,” Tubitak Bilim ve Teknik, no. 535, pp. 36-40, 2012.
(2021) History Of Data Science. [Online]. Available: https://www.historyofdatascience.com/imagenet-apioneering-vision-for-computers/
N. Göksel-Canbek ve M. E. Mutlu, “Sayısal gelecekte yeni adım: akıllı kişisel yardımcılar,” Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, vol. 2, no. 1, pp. 114-129, 2016.
Z. Lai and T. Braunl, “End-to-End Learning with Memory Models for Complex Autonomous Driving Tasks in Indoor Environments,” Journal of Intelligent & Robotic Systems, vol. 107, no. 3, pp. 1- 17, 2023.
T. Bozüyük, C. Yağcı, İ. Gökçe ve G. Akar, “Yapay Zeka Teknolojilerinin Endüstrideki Uygulamaları,” Elektrik Program thesis, Marmara Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2005.
Ş. Çakır, “Kara Kuvvetleri Mesaj İşleme ve Sınıflandırma Uzman Sistemi,” Savunma Bilimi ve Teknolojisi ABD M.S. thesis, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2003.
O. Özyurt, “Yapay Zekânın Eğitimdeki Rolü,” Hacılar Belediyesi Gençlik Bilim Dergisi, no. 2, pp. 22-23, 2018.
S. İyi ve H. Tepe, Etik, İ. Kuçuradi ve D. Taşdelen, Ed. Eskişehir, Türkiye: Anadolu Üniversitesi, 2019.
A. Efe, “Yapay Zekâ Risklerinin Etik Yönünden Değerlendirilmesi,” Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, vol. 3, no. 1, pp. 1-24, 2021.
L. Floridi et al., “AI 4People—An Ethical Framework for a Good AI Society: Opportunities, Risks, Principles, and Recommendations,” Minds and Machines, vol. 28, no. 24, pp. 689-707, 2018.
G. Yılmaz, “Yapay Zekânın Yargı Sistemlerinde Kullanılmasına İlişkin Avrupa Etik Şartı,” Marmara Üniversitesi Avrupa Araştırmaları Enstitüsü Avrupa Araştırmaları Dergisi, vol. 28, pp. 1-27, 2020.
(2021) Website Cahit Cengizhan. [Online]. Available: https://cahitcengizhan.com/yapay-zeka-ve-etik/
S. Kara Kılıçarslan, “Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Hukuki Kişiliği Üzerine Tartışmalar,” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, no. 2, pp. 363-389, 2019.
(2021) İvmeAkademi [Online]. Available: https://www.ivmeakademi.com/yasal-uyum-vesirketler-hukuku/ .
Y. Abudureyımı ve Y. Ogurlu, “Yapay Zekâ Uygulamalarının Kişisel Verilerin Korumasına Dair Doğurabileceği Sorunlar ve Çözüm Önerileri,”
İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 20, no. 41, pp. 765-782, 2021.
D. Eltimur, “İnsan Haklarının Korunması Bağlamında Yapây Zeka Uygulamaları,” Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, vol. 12, no. 2, pp. 559-594, 2022.
(2023) TechTarget [Online]. Available: https://www.techtarget.com/searchcio/tip/AItransparency-What-is-it-and-why-do-we-need-it
(2021) Linkedin [Online]. Available: https://tr.linkedin.com/pulse/yapay-zeka-veki%C5%9Fisel-verilerin-g%C3%BCvenli%C4%9Fiav g%C3%BCrb%C3%BCz-y%C3%BCksel-ll-m-
B. Akalın ve Ü. Veranyurt, “Sağlıkta Dijitalleşme ve Yapay Zekâ,” SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, vol. 2, no. 2, pp. 128-137, 2020.
T. Uzun, “Yapay Zeka ve Sağlık Uygulamaları,” İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, vol. 3, no. 1, pp. 80-92, 2020.
H. Hoşgör ve H. Güngördü, “Sağlıkta Yapay ZekanınKullanım Alanları Üzerine Nitel Bir Araştırma,” Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, no. 35, pp. 395-407, 2022.
L. Özdemir ve A. Bilgin, “Sağlıkta Yapay Zekanın Kullanımı ve Etik Sorunlar,” Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, vol. 8, no. 3, pp. 439-445, 2021.
(2021) GelecekBurada [Online]. Available: https://www.gelecekburada.net/yapay-zekayitaniyalim-ulasim/
J. Bharadiya, “Artificial Intelligence in Transportation Systems A Critical Review,” American Journal of Computing and Engineering, vol. 6, no. 1, pp. 34-45, 2003.
N. F. Akburakcı, “Yapay Zekânın İdarenin Takdir Yetkisi ve Karar Alma Mekanizmalarına Etkisi,” İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, no. 20, pp. 77-97, 2022.
E. Randal et al., “Fairness in Transport Policy: A New Approach to Applying Distributive Justice Theories,” Sustainability, vol. 12, no. 23, pp. 10102, 2020.
E. Sarılar, “Endüstri 4.0’ın Yükseköğretim Alanı Üzerindeki Etkisine İlişkin Öğretim Elemanlarının Görüşleri,” Eğitim Bilimleri ABD M.S thesis, Pamukkale Üniversitesi, Denizli, Türkiye, 2023.
G. Taşçı ve M. Çelebi. “Eğitimde Yeni Bir Paradigma: “Yükseköğretimde Yapay Zekâ”,” Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, vol. 16, no. 29, pp. 2346-2370, 2020.
(2019) Başlangıç Noktası [Online]. Available: https://baslangicnoktasi.org/egitimde-yapay-zeka-vebes-temel-etik-kaygi/ .
O. Dülgaroğlu, “Turizmde Dijitalleşme: Akıllı Turizm Uygulamaları, Dijital Turizm ve Turizm 4.0,” Turizm ve İşletmecilik Dergisi, vol. 2, no. 1, pp. 1-15, 2021.
(2023) Buffwithai [Online]. Available: https://www.buffwithai.com/blog/the-ethics-of-ai-intravelthe-future-of-ai-driven-tourism .
A. B. Kaplan ve F. N. Kaplan “Yeni İletişim Teknolojileri ve Yapay Zekâ Uygulamaları Bağlamında İhtiyaç Olgusunun Değişimi ve Toplumsal Dönüşüm,” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, no. 46, pp. 178-193, 2020.
F. Başkaya ve H. Karacan “Yapay Zekâ Tabanlı Sistemlerin Kişisel Veri Mahremiyeti Üzerine Etkisi: Sohbet Robotları Üzerine İnceleme,” Bilişim Teknolojileri Dergisi, vol. 15, no. 4, pp. 481-491, 2022.
(2023) Uzman Posta [Online]. Available: https://uzmanposta.com/blog/mail-filtreleme-kuralolusturma/
T. Turan, N. Kemaloğlu ve E. Küçüksille, “Hukuk’ta Yapay Zeka: Çalışmalar ve Gelecek Öngörüleri,” Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 11, no. 2, pp. 245-255, 2020.
(2020) KiraSystems [Online]. Available: https://kirasystems.com/learn/can-ai-be-problematicin-legal-sector/.
(2020) Harvard Jolt Digest [Online]. Available: https://jolt.law.harvard.edu/digest/a-primer-on-usingartificial-intelligence-in-the-legal-profession
(2022) Savunma Sanayi Dergilik [Online]. Available: https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Yapay-zek%C3%A2nin-gelecegi
(2021) Analyticsindiamag [Online]. Available: https://analyticsindiamag.com/the-ethical-challengesof-ai-in-defence/
E. Gümüş, B. Medetoğlu ve S. Tutar, “Finans ve Bankacılık Sisteminde Yapay Zekâ Kullanımı: Kullanıcılar Üzerine Bir Uygulama,” Bucak İşletme Fakültesi Dergisi, vol. 3, no. 1, pp. 28-53, 2020.
F. Akın, “Dijital Dönüşümün Bankacılık Sektörü Üzerindeki Etkileri,” Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 6, no. 2, pp. 15-27, 2020.
(2016) Akademik Bilişim Mersin Üniversitesi [Online]. Available: https://ab.org.tr/ab14/ .
(2021) KVKK [Online]. Available: https://www.kvkk.gov.tr/Icerik/7048/Yapay-ZekaAlaninda-Kisisel-Verilerin-Korunmasina-DairTavsiyeler
(2021) Website JarnoDuursma [Online]. Available: https://jarnoduursma.com/blog/the-risks-of-artificialintelligence/.
E. B. Boukherouaa, K. AlAjimi, J. Deodoro, A. Farias and R. Ravikumar “Powering the Digital Economy: Opportunities and Risks of Artificial Intelligence in Finance,” International Monetary Fund, no. 24, pp. 5-20, 2021.
(2023) CNBC [Online]. Available: https://www.cnbc.com/2023/06/23/ai-has-adiscrimination-problem-in-banking-that-can bedevastating.html
M. Sheıkhı, “Yapay Zeka Kullanımının İş Piyasasına Etkisi,” Journal of Economics and Political Sciences, vol. 2, no. 1, pp. 102-111, 2022.
Ç. Ediz, “Yapay Zeka İle Bir Eğlence Yazılımı: Benzediğin Ünlü Kim?+,” Uluslararası Yönetim Bilişim Sistemleri ve Bilgisayar Bilimleri Dergisi, vol. 5, no. 1, pp. 20-27, 2021.
(2020) PlatoAİ [Online]. Available: https://zephyrnet.com/tr/ai-in-entertainment-industrytop-4-applications-use-cases/
(2023) Website ÖzgürKurtluş [Online]. Available: https://ozgurkurtulus.com.tr/yapay-zeka-eglencesektorunu-nasil-donusturuyor/
(2023) Chatgptunlı [Online]. Available: https://www.chatgptunli.com/should-ai-be-used-inentertainment/
F. Yazıcı, “Dönüşen Sinema Sektörü ve Değişen İzleyici Alışkanlıkları: 7163 Sayılı Kanun’un Değerlendirilmesi,” OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, vol. 15, no. 22, pp. 1435-1459, 2020.
A. Coşkuner, “Sinemanın Denetimsiz Teknolojiyle Sınavı: Yapay Zeka’nın Film Endüstrisine Etkisi,” Türkiye Film Araştırmaları Dergisi, vol. 3, no. 1, pp. 32-47, 2023.
H. Güven ve E. T. Ayaz Güven, “Yapay Zekâ Uygulamalarının E-Ticarette Kullanımı,” International Journal of Management and Administration, vol. 7, no. 13, pp. 69-94, 2023.
(2023) Linkedin [Online]. Available: https://www.linkedin.com/pulse/impact-artificialintelligence-ecommerce-challenges-nicole-srail
(2021) Yapay Zeka TR [Online]. Available: https://www.yapayzekatr.com/2021/09/27/musterihizmetlerinde-yapay-zeka-donusumu/
(2018) Medium [Online]. Available: https://medium.com/türkiye/müşteri-hizmetlerindeyapay-zeka-çağı-615e0f2b1c4f
(2023) Gladly [Online]. Available: https://www.gladly.com/blog/transparency-incustomer-service/
Y. Abudureyımu ve Y. Ogurlu, “Yapay Zekâ Uygulamalarının Kişisel Verilerin Korumasına Dair Doğurabileceği Sorunlar ve Çözüm Önerileri,” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 20, no. 41, pp. 765-782, 2021.
G. Erdoğan, “Yapay Zekâ ve Hukukuna Genel Bir Bakış,” Adalet Dergisi, no. 66, pp. 117-192, 2021.
E. Yücel Karamustafa ve B. Aslan, “Gelecekte Karar Vericiler Kim Olacak? İnsan Mı Yapay Zeka Mı?,” in International Congress of Management, Economy and Policy 2019 Spring (ICOMEP), pp. 215-222, 2019.
M. M. Mıjwıl, E. Sadıkoğlu, E. Cengiz ve H. Candan, “Siber Güvenlikte Yapay Zekanın Rolü ve Önemi: Bir Derleme,” Veri Bilimi Dergisi, vol. 5, no. 2, pp. 97-105, 2022.
(2023) Medium [Online]. Available: https://medium.com/codex/pros-and-cons-of-ai-incybersecurity-balancing-benefits-and ethicalconcerns-6a37d98835a0
Ö. Çetin, “Çeviride İnsan Zekâsı ve Yapay Zekâ,” Mütercim Tercümanlık ABD M.S thesis, Muğla Üniversitesi, Muğla, Türkiye, 2009.
(2023) The Spanish Group [Online]. Available: https://thespanishgroup.org/blog/the-ethics-of-usingai-for-translation/
Response [Online]. Available: https://www.responsedga.com/tr/blog/bir-pazarlamaajansi-ile-calismanin-8-faydasi/
(2022) Linkedin [Online]. Available: https://www.linkedin.com/pulse/impact-f-artificialintelligence-marketing-tanpreet-singh-kukreja
(2023) Linkedin [Online]. Available: https://tr.linkedin.com/pulse/yapay-zeka-vereklamc%C4%B1l%C4%B1k-101-merve-kurtulus
S. Binbir, “Pazarlama Çalışmalarında Yapay Zeka Kullanımı Üzerine Betimleyici Bir Çalışma,” Yeni Medya Elektronik Dergi, vol. 5, no. 3, pp. 314-328, 2021.
(2022) TechTarget [Online]. Available: https://www.techtarget.com/whatis/feature/5-ethicalissues-in-marketing-to-avoid
(2019) Bilimma [Online]. Available: https://www.bilimma.com/tarimda-yapay-zeka/
A. H. Işık, F. Alakus ve Ö.C Eskicioğlu, “Hayvancılıkta Robotik Sistemler ve Yapay Zekâ Uygulamaları,” Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji
Dergisi, vol. 9, no. 6, pp. 370-382, 2021.
R. Dara, S. M. Fard and J. Kaur, “Recommendations for ethical and responsible use of artificial intelligence in digital agriculture,” Frontiers in Artificial Intelligence, vol. 5, pp. 1-11, 2022.
P. Singer and Y. F. Tse, “AI ethics: the case for including animals,” AI and Ethics, vol. 3, no. 2, pp. 539–551, 2023.
